Het fragiele imago van Kazachstan

Nieuwe OVSE-voorzitter houdt
krampachtig het beeld als democratie overeind

door Bertus Bouwman en Koen Verhelst

AKTAU/ALMATY/ ASTANA – De OVSE, baken van westerse waarden en democratisering, wordt vanaf volgende week geleid door Kazachstan, beter bekend om de film Borat dan om vrije verkiezingen.

Kazachstan wordt vanaf 1 januari de nieuwe voorzitter van de rganisatie voor Vrede en Samenwerking in Europa (OVSE). Het is de eerste voormalige Sovjetrepubliek die voorzitter wordt. Het lijkt een vreemde combinatie. Een corrupt land wordt voorzitter van de verdediger der democratie, de OVSE. Een portret.

De veerboot Nakhichevan van Azerbeidzjan naar Kazachstan. Foto Bertus Bouwman ©

Douaniers wachten het vrachtschip Nakhichevan op in de haven van Aktau aan de Kaspische zee. Het schip heeft een reis vanuit de Azerbeidzjaanse hoofdstad Bakoe heeft een reis van bijna twintig uur achter de rug. Buitenlandse passagiers uit Amerika, Pakistan, Turkije , Azerbeidzjan en Nederland worden naar een apart zaaltje gebracht. De hoofddouanier stelt alleen de Amerikaan vragen. ‘Waar ben je geboren? Hoe heten je ouders? Wat is het doel van je bezoek aan Kazachstan?’ De Amerikaan, een twintiger, geeft braaf antwoord. De andere buitenlanders slaat hij over. Burgers uit OVSE-lidstaten worden hier blijkbaar strenger gecontroleerd dan mensen uit de wankelende kernwapenmacht Pakistan en dictatuur Azerbeidzjan.

Komiek Sacha Baron Cohen als de Kazachse reporter Borat

Niemand kende Kazachstan vóór Borat (2006). In deze film speelt de Britse komiek Sacha Baron Cohen een oliedomme Kazachse reporter die door de VS reist. De film neemt vooral Amerika op de hak. De Kazachse regering plaatste niettemin een paginagrote advertentie in The New York Times om de wereld ervan te overtuigen dat ze niet gek of antisemitisch waren, zoals Borat. De regering lanceerde een miljoenencampagne om het land een positief imago aan te meten. Onderdeel is daarvan is de sponsoring van de wielerploeg Astana, vernoemd naar hoofdstad. Met dit team won Spanjaard Alberto Contador de laatste editie van de Tour de France.

Kazachstan is qua oppervlakte zo groot als West-Europa, maar alleen al Nederland heeft 160.000 meer inwoners. In 1991 riep het als laatste Sovjetrepubliek de onafhankelijkheid uit. Voor die tijd werd de steppe vooral gebruikt als proefgrond voor atoombommen en eerder werden politiek dissident Leon Trotski en schrijver Fjodor Dostojevski hier naartoe verbannen. Voordat de Russen kwamen, bestond Kazachstan niet als zelfstandig land. De mensen leefden in stammen en trokken als nomaden over steppes. Steden, regeringen en wetten zijn hier een Russische uitvinding. Almaty, de grootste stad van het land werd gesticht als Russisch fort en is amper honderd jaar oud.

Corruptie
Opnieuw in aanraking met de douane: nu in het zuiden bij de Oezbeekse grens. Een douanier maakt van de verwarrende immigratieregels gebruik om een extra stempel te eisen. Hij loopt een stukje weg bij het controlehuisje en fluistert: ‘Dollarov?’ Na een verdekte transactie van tientallen dollars komt de noodzakelijke stempel. Voor de douaniers die avond wodka.

Wijdverbreide corruptie bestaat in Kazachstan naast de transformatie naar een markteconomie, naast de bouw van een fonkelnieuwe hoofdstad, naast de ontginning van enorme olie- en gasvoorraden. Nursultan Nazerbayev, al president sinds 1986, treedt daar nauwelijks tegen op. Hij heeft van zijn land een economische leider in de regio weten te maken, maar kan op hevige kritiek rekenen.

De Kazachse regering wil graag een positief imago uitdragen. Foto Bertus Bouwman ©

De laatste presidentsverkiezingen waren in 2005, waarbij Nazarbayev een meerderheid scoorde van 91,1 procent. Verkiezingen die door de OVSE in twijfel getrokken werden, als ‘niet voldoend aan democratische standaarden’. Twee jaar later rekte de president de regels op: hij mag zich oneindig verkiesbaar stellen.

Toch lijkt het volk niet onwelwillend tegenover Nazarbayev te staan. In het Bayterek-monument (zoiets als de Eiffeltoren van Astana) kan iedereen zijn hand in een afdruk van de president zijn hand leggen – en een wens doen. De talloze bezoekers doen vrolijk mee met het bijgeloof. “Het komt altijd uit,” zegt een van de roodgerokte dames die uitleg geven in monotoon Engels. Vervolgens ontvouwt ze de futuristische, megalomane plannen voor deze stad. Het panoramaplatform in het buitenaards aandoende monument, biedt een goed zicht over de enorme Nurzhol-promenade, bijna twee kilometer lang tussen het presidentiële paleis en de Khan Shatyr, een reusachtig ‘entertainmentcenter’. De tent is 160 meter hoog en als het klaar is, blijft het altijd warm in de honderden winkels, een multiplexbioscoop, een spa- en fitness centrum met minigolf, wildwaterpark en een botanische tuin.

Zielloze lofzang
Astana, wat ‘hoofdstad’ in het Kazachs betekent, is dat inmiddels bijna vijftien jaar. Op papier althans, de verhuizingen vanuit Almaty begonnen pas in 1997. Akmola, zoals Astana vroeger heette, stond halverwege jaren negentig alleen bekend om de armoede onder de Russische immigranten, de gefaalde landbouwprojecten uit Sovjettijd en extreem koude winters.
Maar Almaty was te groot geworden – er wonen nu 1,4 miljoen mensen. Ook de locatie in de uiterste zuidoost hoek van het land, bij China en Kirgizië, maakt dat de stad wel erg ver weg is van de olie in de Kaspische Zee in het westen.

Skyline van het futuristische Astana. Foto Bertus Bouwman ©

Vooralsnog lijkt Astana, middenin de eindeloze steppe, vooral een zielloze lofzang op Nazarbayev. Niet alleen in de vorm van zijn handafdruk. Het presidentiële paleis, gebouwd van Italiaans marmer, is omgeven door de verbrede Ishim-rivier en een enorm park langs de oevers. Aan de andere kant van de rivier spreidt een patroon van paden als een adelaar zijn vleugels en daarachter staat het hypermoderne Paleis der Vrede en Verzoening.
Dit land is volgende week de voorzitter van de OVSE.

////////////

Kader:
Wat is de OVSE?
De Organisatie voor Vrede en Samenwerking in Europa (OVSE, internationaal OSCE) is de grootste intergouvernementele organisatie ter wereld. De lidstaten (EU, plus Balkan en Turkije, alle voormalige Sovjet-republieken, Canada en de VS) zetten zich in voor vrije verkiezingen, democratisering, vrije pers en meningsuiting, naleving van mensenrechten en probeert wapenhandel tegen te gaan. Het voorzitterschap wisselt jaarlijks. De taken van de voorzitter (altijd de minister van Buitenlandse Zaken van het betreffende land) bestaan uit: politieke leiding van de OVSE, verantwoordelijkheid voor de activiteiten op conflict preventiegebied en rehabilitatie van oorlogsgebieden.

Dit artikel verscheen op 30 december 2009 in het Nederlands Dagblad

Meer foto’s van Kazachstan vind je HIER